سه‌گانه‌ سنتی، مدرن و اسلامی را بازشناسی کنیم/ چالش‌ تربیتی کرونا

به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، جمیله علم الهدی در دومین نشست از سلسله نشست‌های مسائل تربیت دینی، که در دانشگاه امام رضا (ع) برگزار شد، به تبیین چالش‌های تربیت دینی با کرونا پرداخت و توسعه اومانیسم سنتی و مدرن و طبیعت گرایی سنتی و مدرن را به عنوان یک چالش بسیار مهم معرفی کرد.

تقدم رنج بر آگاهی

این استاد دانشگاه در ادامه سخنانش با طرح این سوال که رنج چیست و چه عوامل، پیامدهایی و راهکارهایی دارد؟ اظهار کرد: رنج یا احساس رنج اولین ادارک افراد است چه در لحظه‌ای که یک انسان بالغ از حالت‌های کما خارج شده و هوشیار شده و چه در لحظه‌ای که نوزادی تازه متولد شده و معمولاً این ادراک را می‌توان از رفتار نوزادان و کسانی که از بیهوشی یا کما خارج می‌شوند و رنج خود را در قالب‌های مشابهی همچون جیغ، داد، فریاد، آه و ناله ابراز می‌کنند فهمید. پس به واقع رنج نخستین صورت آگاهی است یا به عبارت دیگر رنج بر همه صورت‌های آگاهی مقدم است.

علم الهدی افزود: انسان‌ها بعد از درک زیبایی شناختی رنج در صدد فهم دقیق‌تر آن در قالب کشف عوامل و پیامدها و راهکارهای رهایی از رنج هستند و همین انگیزه تمام تلاش‌های انسان و عامل پیدایش تمام دستاوردهای او از جمله علوم و فناوری‌ها و نهادهای اجتماعی و سیاسی و به خصوص جهان بینی‌های مختلف است.

سه گانه‌های سنتی، مدرن و اسلامی را باید بازشناسی کنیم

رئیس پژوهشکده مطالعات بنیادین علم و فناوری با اشاره به روایت‌های متفاوت و گوناگونی که در رابطه با رنج وجود دارد، توضیح داد: یک شیوه رایج میان نویسندگان و سخنرانان و محققان این است که همه رویکردها و دیدگاه‌ها و روش‌ها را به دو عصر یا دوره سنتی و مدرن تقسیم می‌کنند، ولی واقعاً یک سه گانه ای وجود دارد و نباید اسلام را به یک امر سنتی فروکاست. زیرا اسلام در برابر همه دیدگاه‌ها و روش‌های سنتی و مدرن به طور متفاوت ظاهر می‌شود و حتی صورتبندی های سنتی و مدرن از اسلام نیز قابل نقد و بررسی از منظر اسلام است. همین است که امام از یک اسلام ناب محمدی یاد می‌کنند که در برابر روایتهای مختلف سنتی و مدرن اسلام نیز قرار می‌گیرد، پس ما در واقع سه گانه‌های سنتی، مدرن و اسلامی را در حوزه‌های مختلف باید بازشناسی کنیم.

وی پیدایش سه نوع «جهان‌بینی دینی»، «جهان‌بینی فلسفی» و «جهان‌بینی علمی» را نتیجه سه نوع تبیین درباره شرور فراگیر دانست و گفت: همراه با فراگیری کرونا ما با فعال شدن سه رویکرد در تبیین کرونا مواجه هستیم که به رقابت فعال سه نوع جهان بینی دینی فلسفی و علمی در سطح جهانی و در ایران منجر شده است.

عضو هیئت علمی دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی در دانشگاه شهید بهشتی در تبیین این سه نوع جهان بینی توضیح داد: در جهان‌بینی علمی بر مفاهیم و الگوهای نظری تأکید می‌شود که از علم ولی به طور غیر مستقیم و حتی غیر علمی متأثر می‌شود، ولی تعمیم‌هایی شبه علمی که متضمن نتایج کلان فلسفی است بر روش‌های اقناع علمی - نظیر داده‌ها و مدل‌های ریاضیاتی- متمرکز می‌باشد. ارائه مکرر و وسیع اعداد و ارقام بیماران و درگذشتگان و عرضه مدل‌های ریاضیاتی و آماری و غیره نه تنها به قانع کردن مردم جهت پذیرش قوانین اجتماعی و انجام رفتارهای بهداشتی کمک می‌کند، بلکه مهمتر از آن شکل گیری باورهای آنهاست درباره ماهیت جهان و انسان و طبیعت و روابط این نوع حقایق با یکدیگر و به خصوص مفهوم خداوند و…. در جهان‌بینی فلسفی بیشتر برای تبیین ماهیت کرونا به موضوع خیر و شر و عوامل و پیامدهای آن در قالب برهان و مدل‌های منطقی و گزاره‌های فلسفی تأکید می‌شود، ولی در جهان‌بینی دینی بیشتر بر روایت‌گری ها و حکایتگری هایی تمرکز می‌شود که در قالب‌های زیبایی شنا ختی عوامل طبیعی و بشری و فوق بشری شرور و خیرات را تبیین می‌کند.

وی با بیان اینکه این سه نوع جهان‌بینی از گذشته تا به امروز به صورت موازی و در یک رقابت با یکدیگر در جریان هستند، خاطرنشان کرد: در شرایط حال حاضر و در جریان فراگیری شیوع ویروس کرونا تبیین‌ها و تفسیرهایی متناسب با جهان‌بینی علمی تقدم پیدا کرده، ولی جهان بینی‌های دینی نیز به طور رقابت آمیزی برای تبیین عوامل و پیامدهای کرونا مطرح می‌شوند.

این استاد دانشگاه با انتقاد از وضعیت فعلی جامعه ایران که دچار یک نوع اضطراب شده است، گفت: ما در سطح بالاتری در حوزه جهان بینی دچار سردرگمی هستیم، زیرا از طرفی دچار دغدغه‌های دینی هستیم و از طرف دیگر دغدغه‌های علمی برای ما حائز اهمیت می‌باشد.

علم الهدی با بیان اینکه در صورت‌بندی های سنتی و مدرن از شرور یک آمیزه‌ای از انسان‌گرایی و طبیعت‌گرایی را می‌توان مشاهده کرد به تفاوت این دو صورتبندی از انسان و طبیعت ورابطه انسان با طبیعت پرداخت. علم الهدی برای شرح این صورتبندی های سنتی و مدرن از عبارت «پیوستار انسان گرایی - طبیعت گرایی» استفاده کرد و گفت: انسان‌گرایی مُدرن هر چند بر قدرت شگفت انگیز انسان و شکوه و عظمت علم و فناوری تکیه زده، ولی به طور غیر مستقیم و نا آشکار انسان را در زوایای طبیعت محدود می‌سازند، زیرا ماهیت طبیعی انسان را عامل یا علت العلل همه دستاوردهای بزرگ او می‌دانند و تکامل انسان را در قالب مدل‌هایی از روابط میان عوامل هورمونی و عصبی و ژنی تبیین و توجیه می‌کنند و این فروکاست انسان به بدن طبیعی و فروکاست جهان به محیط طبیعی- اجتماعی از طبیعت گرایی جانبی انسان گرایان مدرن پرده بر می‌دارد. با این حال انسان گرایی مدرن آشکارا و مستقیم به تحقیر طبیعت تا حد یک ماشین برنامه ریزی شده برای انسان و در اختیار انسان دامن می‌زند.

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: انسان گرایی سنتی زیر تأثیر جهان بینی دینی است، ولی همین جهان بینی نیز آمیزه ای از طبیعت گرایی و انسان گرایی را توسعه داده و در جهان بینی دینی طبیعت، قدرتمند است و انسان واکنش فعالی ندارد و تصرفی در طبیعت نمی‌کند، بلکه تسلیم آن می‌شود و حداکثر تلاش می‌کند بخشی از طبیعت را برتری بخشیده و به آن تشخص بخشد و با پرستش آن و قربانی کردن برای آن و … از رنج‌هایی که توسط شرور طبیعی فراهم شده رها گردد. تشخص بخشیدن به تمام یا بخشهایی از طبیعت و خداسازی و روایت گری های هنرمندانه برای پیوند دادن انسان و طبیعت و خدا شیوه رایج در ادیان و جهان بینی‌های دینی است.

رئیس پژوهشکده مطالعات بنیادین علم و فناوری گفت: در شرایط مدرنیته و صورت بندی‌های آن، در جهان بینی علمی و فناورانه ظاهراً انسان گرایی قوی و آشکار ولی طبیعت گرایی پنهان است، ولی در انسان گرایی سنتی طبیعت گرایی قوی‌تر و آشکارتر و انسان گرایی ضعیف و ناآشکار است.

دومین نشست از سلسله نشست‌های مسائل تربیت دینی در شرایط جاری کشور و بین الملل با عنوان «نشست علمی فرصت‌ها و چالش‌های نظام آموزشی و تربیتی در ساحت تجربیات ملی و بین‌المللی» با حضور فرهیختگان، نخبگان و اساتید دانشگاه به میزبانی دانشگاه بین المللی امام رضا (ع) در مشهد برگزار شد./ مهر